De druk op de spoedzorg in de regio neemt de laatste jaren sterk toe. Deze drukte komt grotendeels in pieken. Een belangrijke oplossingsrichting om deze piekmomenten het hoofd te bieden betreft een tijdelijke opschaling (escalatie), zodat patiëntenstromen hersteld kunnen worden. In het bestuurlijk ROAZ is eerder al een escalatierichtlijn gepresenteerd, om ziekenhuizen handvatten te geven om zelf een escalatieprotocol intern vorm te geven. Netwerk Acute Zorg Noordwest hoopt hier ondersteuning in te bieden door de ontwikkeling van een instrument om drukte te herkennen en mee te denken over escalatie-acties.

Onlangs waren wij op een congres waar de metafoor werd geschetst van de kanarie in de kolenmijn. Mijnwerkers hadden vroeger, als ze afdaalden in de kolenmijn, een vogelkooitje mee met een kanarie erin. Dit deden ze omdat kanaries uiterst gevoelig zijn voor het voor mijnwerkers dodelijke gas dat vrij komt bij de kolenwinning. Al bij kleine concentraties van het gas overleed de kanarie: voor de mijnwerkers een teken om de mijn te verlaten.

In deze lijn zou je in het ziekenhuis de spoedeisende hulp kunnen zien als de kanarie, en de rest van het ziekenhuis als de mijnwerkers. Wanneer de drukte oploopt, wordt dit als eerste gevoeld op de SEH. Het ziekenhuis zou er vervolgens voor kunnen zorgen dat de SEH niet ‘stikt’, door bijvoorbeeld sneller in consult te komen of het uitstroomproces op de afdeling te versnellen. Drukte op de SEH is echt een ziekenhuisprobleem. Dit wordt alleen lang niet altijd zo gezien of ervaren.

Escalatieprotocol

Een escalatieprotocol dat in werking treedt op piekmomenten zou de afstand tussen de SEH en de rest van het ziekenhuis kunnen verkleinen. Binnen een escalatieproces blijken de volgende zaken essentieel:

• Monitoring van drukte; herkennen van het moment van ontstaan van piekdrukte. Hiervoor zijn we bezig met de ontwikkeling/validatie van een instrument (hierover later meer).
• Escalatie-acties; welke acties kun je ondernemen om tijdelijk te escaleren? Deze acties zijn vaak ziekenhuis specifiek.
• Monitoring van drukte; herkennen van het moment dat de piekdrukte weer is afgenomen en er weer kan worden afgeschaald.

Binnen een escalatieprotocol zou je bijvoorbeeld met elkaar kunnen afspreken dat bij (een bepaald niveau van) drukte, specialisten eerder in consult komen, er extra personeel gealloceerd wordt vanaf een andere afdeling, of dat de SEH-arts meer mandaat krijgt in het doorstroomproces. Er zijn landelijke ook vele  mooie voorbeelden van samenwerking tussen SEH en rest van ziekenhuis (bij escalatie/piekmomenten). In het HMC Westeinde in Den Haag bijvoorbeeld, liep begin dit jaar een pilot, waarbij dagelijks tijdens de drukste uren specialisten fysiek aanwezig waren op de spoedeisende hulp. Ook kreeg de SEH-arts meer mandaat in het doorstroomproces. Deze werkwijze leverde zoveel tijdswinst én gezondheidswinst voor de patiënt op, dat het ziekenhuis hiermee doorgaat in het reguliere proces.

Voor dit soort oplossingen zijn er (structureel of bij escalatie) ziekenhuisspecialismen nodig op de SEH. Iets wat cruciaal is om drukte op de spoedeisende hulp te lijf te kunnen gaan. Dit betekent echter niet dat SEH’s zelf niets kunnen doen. We hebben in Nederland de luxe, in tegenstelling tot drukke SEH’s in bijvoorbeeld Londen of New York, dat de dag (meestal) begint met een vrijwel lege SEH.

Het doorstroomproces

In een ziekenhuis hebben we onlangs het doorstroomproces op de SEH geanalyseerd. We hebben per half uur gekeken hoeveel patiënten er op SEH arriveerden en hoeveel er in datzelfde half uur vertrokken (opname of naar huis). Deze data hebben we cumulatief in een zogenaamde ‘doorstroomdiagram’ gezet.

De blauwe lijn staat voor de patiënten die binnenkomen op de SEH, de oranje lijn voor de patiënten die de SEH verlaten. De afstand tussen deze twee lijnen zegt iets over het aantal patiënten dat zich op een bepaald tijdstip op de SEH bevindt en over de gemiddelde verblijfsduur op de SEH. Hier zie je bijvoorbeeld dat patiënten die op de bewuste dag om 14:30 uur op deze SEH aanwezig waren, een gemiddelde verblijfsduur hadden van 4 uur (groene lijn). De lengte van de rode lijn geeft aan hoeveel patiënten er op dat tijdstip op de SEH aanwezig waren; gedurende een groot deel van de dag was dit een overschrijding van het aantal behandelplekken op de betreffende SEH.

Wat kan de SEH zelf doen?

Piekmomenten worden veroorzaakt door stapeling. Dit betekent, gek genoeg, dat de oorzaak van een piekdrukte kan liggen op een moment dat het juist erg rustig is op de SEH. Wanneer je ook op deze rustige momenten zorgt dat patiënten zo snel mogelijk het SEH-proces doorlopen ‘creëer’ je ruimte om de drukte van later op de dag op te vangen. Dit vraagt om een bepaalde instelling van je personeel, maar je zou bijvoorbeeld ook kunnen kijken hoe er wordt ingeroosterd. Extra diensten worden nu vaak ingezet op het moment van piekdrukte. Maar zou het niet interessant zijn om te experimenteren met de inzet van deze extra diensten als het (nog) niet druk is?

Wanneer het beleid er gedurende de hele dag op gericht is om elke patiënt zo snel mogelijk door te laten stromen op de SEH, zorg  je ervoor dat in het doorstroomdiagram de oranje lijn zo dicht mogelijk bij de blauwe lijn komt te liggen. Zowel de horizontale als de verticale afstand tussen de lijnen zal dan kleiner worden. Dit betekent: kortere doorlooptijden en minder patiënten aanwezig op de SEH.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Kortom, een deel van de drukte is mogelijk te bestrijden door je SEH processen te optimaliseren. Ziekenhuisspecialismen zijn veelal onderdeel van het SEH proces. Het is daarom goed te beseffen dat we piekdrukte echt te lijf kunnen gaan als we zowel op als buiten de SEH de handen ineen slaan en aandacht geven aan een optimale doorstroom van patiënten.